Nieuws

» Voorpagina » Archief Terug naar archief

15.12.2008 De middeleeuwse kloostergeschiedenis van de Nederlanden

Het eerste deel van de reeks Kloosterboeken die wij publiceren in samenwerking met Waanders Uitgevers te Zwolle, is sinds medio december 2008 leverbaar onder de titel De middeleeuwse kloostergeschiedenis van de Nederlanden (ISBN 978 90 400 8373 0).
Onder redactie van Hans Kroeze en Paulina de Nijs bevat dit deel bijdragen van dr. Sabrina Corbellini (Vrouwen in kloosters in Nederland), dr. Jeroen Deploige (Kloosters en hun functie in de samenleving), dr. Rudolf van Dijk (Spiritualiteit in de kloosters), dr. Jaap van Moolenbroek (Religieuze orden in middeleeuws Nederland), prof.dr. Peter Nissen (De gevolgen van de Reformatie voor de kloosters in Nederland), dr. Kees van der Ploeg (De architectuur van middeleeuwse kloosters), dr. Janneke Raaijmakers (Kloosters in de Lage Landen), prof.dr. Steven Vanderputten (Kloosterbezit en domeinbeheer in de middeleeuwen) en dr. Ingrid Wormgoor (De aantrekkingskracht van kloosters). Behalve met noten, bronnen, auteursoverzicht, register en colofon, wordt het bijzonder fraai geïllustreerde boek gecompleteerd met een Kloostervocabulaire.
Het boek is ondermeer te koop in onze Kloosterwinkel voor € 25,00.

Allereerst moet u eensgezind tezamen wonen (Ps 68,7),
één van ziel en één van hart (Hnd 4,32) op weg naar God.
Want is dat juist niet de reden waarom u samen bent gaan leven?
uit De Regel van Augustinus

In 2005 wilde Klooster Ter Apel een lezingreeks starten met thema’s die verband hielden met de middeleeuwse kloostergeschiedenis en kloosters in de Nederlanden. Het enige nog bestaande plattelandsklooster van Noordwest-Europa zag het als zijn taak bezoekers te informeren over de geschiedenis van het klooster zelf, andere kloosters in de omgeving, maar zeker ook over de meer algemene geschiedenis van het ontstaan, de functies en de bewoners ervan. Interessante thema’s te over en het onderzoek ernaar begon in hetzelfde jaar. Al snel moesten we echter constateren dat er eigenlijk niet zo veel over die middeleeuwse kloostergeschiedenis van de Nederlanden was geschreven. Vaak diepgaand wetenschappelijk onderzoek naar bepaalde kloosters en orden of specifieke thema’s binnen die geschiedenis was beschikbaar. Een paragraaf binnen algemene werken over de Middeleeuwen ook, maar dan ging het meestal over kloosterlingen als aparte bevolkingsgroep binnen het tijdvak Middeleeuwen, dat gemakshalve niet verder was onderverdeeld in perioden, en werd vaak in stereotypen over hen en het kloosterleven gesproken. Daar komt bij dat een royaal aantal van deze boeken van de hand van niet-Nederlandse auteurs waren waardoor we over onze eigen kloostergeschiedenis niet veel wijzer werden. Conclusie: (1) een wetenschappelijk verantwoord, maar voor een breed publiek toegankelijk werk over de middeleeuwse kloostergeschiedenis van de Nederlanden was niet te vinden, (2) daar moest verandering in komen en (3) lag hier misschien en taak voor ons?
Het positieve ‘ja, dat gaan we doen’, werd weliswaar spoedig uitgesproken maar leverde meteen het besef op dat realisatie en distributie van een dergelijke publicatie onmogelijk in eigen beheer tot stand kon komen. Dat is specialistenwerk en de eerste naam die terzake naar voren kwam was die van Waanders in Zwolle, gerenommeerde uitgevers van boeken over kunst en cultuur, niet zelden voor musea. Maar zou het concern ook belangstelling hebben voor middeleeuwse kloosters? Kort en goed: ons plan werd met enthousiasme ontvangen, waarna creatieve onderhandelingen resulteerden in de aanstaande geboorte van het beoogde kloosterboek! Uiteindelijk niet één kloosterboek, maar zelfs een reeks van drie. Er waren immers behoorlijk veel onderwerpen die ruim geïllustreerd in een dergelijke geschiedenis aan bod moesten komen en daarnaast hadden we ons ook ten doel gesteld aandacht te besteden aan kloosters die, net als Klooster Ter Apel, in het gebied van de huidige provincie Groningen tot bloei kwamen.

Ten aanzien van de inhoud kozen we voor een opzet waarbij diverse auteurs een bijdrage zouden willen leveren in de vorm van een artikel. Voor deel 1 auteurs die gespecialiseerd zijn in een thema binnen de algemene kloostergeschiedenis van de Middeleeuwen, voor deel 2 auteurs met een specialisme op het gebied van het dagelijks leven in die kloosters en voor deel 3 auteurs die kunnen schrijven over de ‘Groningse’ kloostergeschiedenis. Tal van brieven en e-mails werden gestuurd naar historici en kunsthistorici in Nederland en Vlaanderen die eerder gepubliceerd hadden over een aanverwant onderwerp. Hoogleraren, universitair docenten, promovendi, studenten en vakmensen reageerden positief en dat leidde tot een prachtige lijst van auteurs, met een al even prachtige lijst van onderwerpen.

Te beginnen met deel 1, dat thans voorligt, zijn de boeken over de middeleeuwse kloostergeschiedenis van de Nederlanden een feit. Deze beantwoorden geheel aan het beeld dat ons vanaf het begin voor ogen stond: wetenschappelijk verantwoord, maar voor een breed publiek toegankelijk.

Uit de bijdrage van Janneke Raaijmakers wordt duidelijk hoe de geschiedenis van kloosters in de Nederlanden is verlopen. Van de komst van de eerste missionarissen, die in de zevende en achtste eeuw de eerste kloosters stichtten, tot aan de dramatische afloop door de Reformatie.
Welke orden zich in de Lage Landen vestigden, wordt beschreven door Jaap van Moolenbroek, die tevens aangeeft waar zij zich vestigden en hoe zij zich in de loop der eeuwen hebben uitgebreid.
Rudolf van Dijk geeft inzicht in het spirituele leven van deze orden en hoe deze spiritualiteit in de loop van de tijd veranderde en aan hervormingen onderhevig was.
Jeroen Deploige stelt de functies van kloosters en diverse orden aan de orde en probeert een antwoord te vinden op de vraag of de middeleeuwse monniken daadwerkelijk de grote gangmakers waren op het gebied van landbouw, onderwijs, ziekenzorg, massaprediking en intellectuele cultuur.
Duidelijk is echter dat kloosters in de loop der tijd uitgroeiden tot sterke, onafhankelijke en economische eenheden met een administratie, een belastingstelsel en talloze bezittingen. Dat dit kloosters uiteindelijk te veel werd, valt af te leiden uit het artikel van Steven Vanderputten.
Kloosters hebben gedurende de hele Middeleeuwen een enorme aantrekkingskracht uitgeoefend op jong en oud, op rijk en arm, op man en vrouw. De wijze waarop kloosters vers bloed binnen de conventmuren haalden, hoe het kwam dat gezinnen bereid waren kinderen af te staan aan een klooster en waarom kloosters uiteindelijk besloten zeer jonge kinderen niet meer aan te nemen, staat te lezen in de bijdrage van Ingrid Wormgoor.
In hoeverre vrouwenkloosters anders waren dan mannenkloosters en vrouwen zich als ‘bruiden van Christus’ wijdden aan een leven voor God is beschreven door Sabrina Corbellini. Zij gunt ons een blik in het leven, de toewijding en zorgzaamheid van kloosterzusters, maar laat ons tevens zien dat het niet altijd eenvoudig was zich los te maken van wereldse zaken.
Hoe kloosterlingen woonden en welke specifieke architectuur verschillende orden hanteerden, wordt duidelijk uit de bijdrage van Kees van der Ploeg. Hij geeft voorbeelden van kloosterarchitectuur, zoals die vandaag de dag, op een enkele uitzondering na, alleen nog terug te vinden is buiten onze landsgrenzen.
Peter Nissen beschrijft wat de oorzaken en vooral ook de gevolgen waren van de Reformatie met betrekking tot kloosters; zij speelden immers een niet geringe rol bij het ontstaan van deze radicale hervorming die voor veel kloosters in de noordelijke Nederlanden het einde van hun bestaan betekende.
Tot slot completeert een verklarende woordenlijst deze uitgave.

Met deze bijdragen menen wij een duidelijk en veelzijdig beeld te hebben geschapen van de middeleeuwse kloostergeschiedenis. Het is een eerste aanzet in de wetenschap dat er nog heel wat valt uit te zoeken en nog heel wat te schrijven.

Hans Kroeze en Paulina de Nijs
eindredacteuren

Service

Print deze pagina Stuur een e-mail Terug naar archief